Select your language

Het begrip Bedrijfsarchitectuur of Business Architecture vinden velen maar onzinnig. En dat is ook wel een beetje terecht! Als je de vakliteratuur in het Engels en Nederlands erop naslaat krijg je een veelheid aan benaderingen en in veel boeken en artikelen wordt erkend dat iedere adviesorganisatie of community een eigen benadering en werkwijze voor bedrijfsarchitectuur heeft ontwikkeld. Je kunt daarom alle kanten op met dit vakgebied en de afbakening en definitie staan ondanks diverse pogingen daartoe nog helemaal niet vast. In veel organisaties blijkt het dan ook (extra) moeilijk om dit onderwerp goed op de agenda te krijgen. Dat komt onder meer omdat de architectuurfunctie vaak diep begraven zit in de IT organisatie.

Het begrip architectuur in organisaties is door IT-ers geleend uit de architectuur van de fysieke leefwereld (gebouwen, landschap, interieur). Eerst werden software- en hardware architecturen opgesteld om de complexiteit van deze systemen bij ontwerp en realisatie goed te kunnen doorgronden en ook verminderen. In de jaren '90 van de vorige eeuw werden hieraan applicatie- en informatie-architecturen toegevoegd, om ook het grotere samenhangende geheel goed te kunnen besturen. Het vraagstuk van business-IT alignment is hierdoor echter meestal niet voldoende opgelost. Het antwoord hierop is een overkoepelende Enterprise Architectuur (EA), waarin ook de business- en procesarchitectuur zijn uitgewerkt. Hiermee werd ook het speelveld van IT- en Informatie-architecten uitgebreid en velen zijn de titel 'Enterprise Architect' gaan hanteren, nog steeds met een opdracht vanuit de IT-organisatie en/of onder aansturing van de CIO. Kenmerkend voor de EA is een opbouw in lagen, waarbij het meerendeel van de lagen gaat over IT en Informatie. De meest gehanteerde benadering is TOGAF, The Open Group Architecture Framework en ook hierin is voor deze gelaagde opbouw gekozen. Bedrijfsarchitectuur (Business Architecture) is dan het 'business' onderdeel van de Enterprise Architectuur.

In een parallelle ontwikkeling, deels vanuit dezelfde oorsprong, is ook de beweging gemaakt om het vakgebied Bedrijfsarchitectuur te ontwikkelen als zelfstandige discipline voor het ontwikkelen van organisaties als geheel, waarin de verschillende bedrijfsdisciplines een gelijkwaardige plaats innemen. In Nederland hebben we hieraan bijgedragen met de ontwikkeling van methoden voor Procesarchitectuur (met toepassing en opleidingen vanaf het jaar 2000) en Bedrijfsarchitectuur (met toepassing vanaf 2003 en opleidingen vanaf 2007). Dit is uitgewerkt in het boek Procesarchitectuur als veranderinstrument (zie onder meer paragraaf 1.5 over Bedrijfsarchitectuur). Ook anderen in Nederland hebben hebben een pleidooi gehouden om Bedrijfsarchitectuur zelfstandig te positioneren, zoals bijvoorbeeld Guido Baijens in het boekje 'Managers bedrijven architectuur', waarin de manager zelf als de 'bedrijfsarchitect' wordt gepositioneerd.

Ook in het Engels is inmiddels een stapel boeken over Business Architecture verschenen. In de boeken 'Business Architecture Management' (Springer 2015) en 'Business & Dynamic Change' (Future Strategies 2015) wordt ook voor een zelfstandige positionering gekozen, hoewel de verschillende bijdragen in de hoofdstukken hieraan een verschillende invulling geven. De auteurs gaan hierbij zo ver dat ook het strategieproces ('strategizing') van organisaties tot het domein van de (strategische) business architecture wordt gerekend. Ook het business model - conform de aanpak met het Business Model Canvas van Osterwalder - wordt tot de business architecture gerekend. Volgens het boek Business & Dynamic Change zijn er boven de Enterprise (IT) Architecture nog twee of drie architectuurniveaus, de Strategic Business Architecture en de Business Architecture. Daar kan zelfs de 'Environment' of 'External' Architecture nog boven geplaatst worden. In de diverse hoofdstukken van dit boek wordt gerefereerd aan het Business Architecture Framework van The Business Architecture Guild. In het boek Busines Architecture Management wordt ook gesproken over een Business Architecture Framework, nu met Business Motivation, Business Model en Business Execution (or 'Operational Architecture') als drie hoofdonderwerpen of domeinen voor de bedrijfsarchitectuur, overeenkomstig de uitbreidingen op de taal Archimate® van The Open Group. Het begrip Capability komt in beide benaderingen naar voren als een centraal concept in de bedrijfsarchitectuur, maar betrokken auteurs en voorbeelden geven hier heel verschillende invullingen aan. Meer hierover kun je vinden in het artikel Capabilities in je bedrijfsarchitectuur?

Naast deze benaderingen voor bedrijfsarchitectuur is er een aantal benaderingen dat ook zonder de noemer bedrijfsarchitectuur dezelfde onderwerpen omvat, zoals 'Business Model Canvas' (Osterwalder), 'Value Delivery Modeling' (Value Delivering Modeling Language, een standaard van OMG uit oktober 2015) en 'Capability Management'. In het boek 'Designed for Digital' (Jeanne Ross c.s. MIT 2019) wordt ervoor gepleit om niet meer over business architecture te spreken maar over (digital) business design om duidelijk te maken dat een redesign van de gehele organisatie nodig is om, zeker in het digitale tijdperk, passende waardeproposities te kunnen leveren. En ook de klassieke organisatiekunde heeft natuurlijk al een lange historie op het ontwerpen van organisaties, maar drukt zich veelal uit in andere termen. 

Het verschil tussen enterprise architectuur benadering en een zelfstandige bedrijfsarchitectuur lijkt een weerslag van de discussie die in een organisatie kan ontstaan wanneer bedrijfsarchitectuur wordt ingevoerd vanuit 'de business' en niet vanuit de IT (beleids)afdeling of Informatie Management. Het blijkt praktisch moeilijk om een goede aansluiting te maken door verschillen in terminologie, verwachtingen en aanpak en mogelijke verwarring over het eigenaarschap. Vanuit de IT/IM werd immers al lang(er) met architectuur gewerkt.... Sturen op een hechte samenwerking en duidelijke afspraken over methoden en taal - de betekenis van begrippen - bieden hiervoor de oplossing. Wanneer dat niet lukt neemt de waarde van (bedrijfs)architectuur sterk af en zal het effect teleurstellen.

Wat verder opvalt bij het bestuderen van de verschillende benaderingen is dat het begrip 'architectuur' zelden een diepere betekenis krijgt. De vergelijking met de bouw wordt in veel boeken gemaakt, maar de echte betekenis van het concept architectuur (en architect) komt daar niet tot uitdrukking. De nadruk komt dan te liggen op het ontwerpen en modelleren en maken van afspraken hierover. Het gebruik van het begrip 'architectuur' heeft dan geen toegevoegde waarde. Het opstellen van gedegen modellen en ontwerpen kan - ook zonder het begrip architectuur - natuurlijk wel een prima bijdrage leveren aan het ontwarren van de complexiteit en het nemen van betere beslissingen over de ontwikkeling van organisaties. 

Overeenkomsten tussen de verschillende benaderingen zijn:

  • het streven naar meer samenhang bij het verbeteren / veranderen van organisaties;
  • waarbij strategie en doelen worden vertaald naar een samenhangende inrichting;
  • het gebruik van modellen van de (huidige en) toekomstige situatie;
  • om de toenemende complexiteit en snelheid van veranderingen aan te kunnen;
  • met gebruik van digitale technologie en data voor nieuwe waardeproposities. 

Bedrijfsarchitectuur of Business Architecture gaat over de manier waarop een organisatie zaken doet en hoe zij daartoe is ingericht. Door hiervan een gedeeld beeld met elkaar te vormen wordt het eenvoudiger om veranderingen te sturen. De onderstaande figuur toont de resultatenpiramide of architectuurdriehoek. Deze positioneert de bedrijfsarchitectuur als hulpmiddel voor het inrichten van een bedrijf of organisatie, zodat de veranderdoelstellingen worden bereikt door in samenhang te sturen op ontwikkelingen. Het belangrijkste kenmerk is dat de bedrijfsarchitectuur zorgt voor samenhang tussen de richting en inrichting van een organisatie en tussen de aspecten die bij het inrichten of 'transformeren' van de organisatie een rol spelen. De onderstaande figuur geeft dit schematisch weer in de 'resultatenpiramide' of 'architectuurdriehoek'.

 

De zin of onzin van Bedrijfsarchitectuur ligt besloten in de toepassing. Wanneer het begrip helpt om tot daadwerkelijke afstemming en samenhang te komen, dan is het zinnig. En evenzo is het onzinnig wanneer de term leidt tot discussie en strijd over aanpak en methoden..... De kern ligt niet in de term bedrijfsarchitectuur zelf, maar in de samenhangende benadering om vanuit de strategie tot een goede inrichting te komen. Daarnaast moet vermeden worden dat 'architecturen' zelf zo veel verschillende abstractieniveaus en complexiteit krijgen dat het op zichzelf al niet meer te doorgronden is. In het artikel 'Essenties van bedrijfsarchitectuur' is nader uitgewerkt hoe je de vertaling van strategie naar een samenhangende inrichting op alle aspecten kunt aanpakken, of je dat nu 'bedrijfsarchitectuur' gaat noemen, of niet ;). 

Auteur: Gerrit-Jan Obers

Deze website gebruikt cookies voor functionele doeleinden en verbetering van de site. We gebruiken geen cookies voor marketing doeleinden en advertenties. Door de site te gebruiken accepteer je deze cookies.
Ok